"Öğrenilmiş
Çaresizlik Kuramı 1970'lerde yaptığı öğrenme deneyleri sonucunda Martin
Seligman tarafından ortaya atıldıktan sonra bugün de halen depresyon
modellerinde büyük rol alıyor. İlk önce, davranış laboratuarının kapısını
aralayarak deneyin orijinaline bir göz atalım isterseniz.
Seligman, deneyinin
ilk yarısında denek olarak kullandığı köpekleri sürekli ama kısa aralıklarla
şiddetli elektrik şoklarına maruz bırakıyor. Laboratuardaki köpekler, maruz
kaldıkları ve daha da önemlisi engelleyemedikleri bu ceza karşısında çaresizlik
geliştiriyorlar. Daha sonraysa, deneyin ikinci ayağına oluşturan klasik kaçınma
eğitimine geçiliyor. Normal şartlar altında, bu eğitim sırasında kutucuklardan
birinin zeminine uygulanan elektrik şoku zil, ya da bir ışık kaynağıyla beraber
koşullandırılarak hayvanın diğer kutucuğa zıplaması ve elektrik şokundan
kaçınması öğretiliyor. Ancak Seligman'ın köpekleri, ilk etapta şoku
engelleyemeyeceklerini öğrenerek çaresizlik geliştirdiğinden, ikinci aşamada
düzenek zıplayarak karşı tarafa geçebilmelerine ve şoktan kurtulabilmelerine el
vermesine rağmen kontrol grubundan farklı olarak bu davranışı geliştirmeyi
öğrenemiyorlar. Diğer bir deyişle, çaresizlik, kaçınma davranışını inhibe
ediyor."
Tubitak
Bilim ve Kültür Dergisi'nden alıntıdır.
---------
"Öğrenilmiş
Salaklık Kuramı 1986-2013 arası yaptığı hatalar sonucuda Burak Türkel
tarafından ortaya atıldıktan sonra yıllar boyunca büyük salaklık yapan insanlar tarafından model olarak kullanılmaya başlandı.
Türkel,
deneyinin ilk senesinde denek olarak kullandığı kendisini sürekli ama kısa
aralıklarla şiddetli acılara maruz bırakıyor. Yaşamın köşesindeki bu adam,
maruz kaldığı ve daha da önemlisi engelleyemediği acılar karşısında bir
çaresizlik davranışı geliştiriyor. Normal şartlar altında, bu olaylar sırasında
hayatının bir kısmına uygulanan yalanlar, kötülükler ve ihanetlerle beraber
koşullandırılarak huzur bulduğu hayatının diğer kısmına kaçması, bir çıkış yolu bulması öğretiliyor. Ancak Türkel, ilk etapta bu yalan, kötülük ve ihanetleri
engelleyemeyeceğini öğrenerek çaresizlik geliştirdiğinden, ikinci aşamada düzen, hayatının huzur bulduğu karşı tarafa geçebilmesine el vermesine rağmen
bu davranışı geliştirmeyi bir türlü öğrenemiyor. Diğer
bir değişle, çaresizlik, kaçınma davranışı inhibe ediyor.
Burak
Türkel buna öğrenilmiş salaklık adını veriyor. Asla peşini bırakmayacağı olaylar
silsilesinden kurtulması belki de an meselesi olmasına rağmen öğrenilmiş salaklığı yüzünden bir türlü gerçekleştirme cesaretini kendinde bulamıyor."
Hayatta yaşanmış tüm öğrenilmiş salaklıkların özetinden alıntıdır.
Dinleti Listesi:
